Architecture as a status symbol for people, families and cities is well established. The forms that it takes depend on preferences in an epoch, investors’ and architects’ tastes, as well as financial and technical capability. Changes in tastes may be gradual, evolutionary, “imported” or imposed. Usually, little by little they become part of a local architectural tradition. Eclecticism originated as an architectural trend at the turn of the 20th century. It combined neo – style elements freely and selectively with a preference for their decorative values. The trend coexisted with Art Nouveau, which rejected all historical references and paid extreme attention to detail.
Then the time of gradual fascination with the highlighted construction and texture of material ensued – a result of artistic and historical events, and social changes. There were also expressionists on the peripheries of these events that created non-conventional buildings reflecting meanings and emotions. It was only later that constructivist and futuristic trends became inspirational.
After the Second World War an era of architectural unification based upon a rigid theory style arose, that had never been known previously in history. But soon monotonous blocks of flats and box-like tenement houses were counterpoised to post-modernist compositions, in the case of which citations of historical references were placed in a new context and presented in new materials.
The changes that came afterwards were exponential and in 1997, James Steele singled out eleven trends in contemporary architecture, justified their uniqueness and discussed examples. As intermedia developed, the accumulation, attractiveness, and availability of new aesthetic concepts led to a situation in which architects were faced with a significant challenge of finding new architectural forms. However, as opposed to the previous stylistic fusions that explored the aesthetic experiences of previous epochs, now inspiration is derived from fine arts, construction solutions and technological inventions.
Few star-architects have the unprecedented capabilities of completing their own visions. They are able to use computer programs, construction details, and materials created or customised for them. Works of art created in their workshops reverberate and become a source of inspiration, also in residential housing.
For this reason it is justified to say that the situation that occurred at the very beginning of the 20th century is repeated. Then historical forms of façade design were combined to draw people’s attention to a tenement house, a symbol of status, without considering its internal divisions and functional areas. Today’s façades, are based on construction layouts which are determined by the functions of particular rooms. Again they are eclectically enriched with structural/historical/ artistic elements.
As the spirit of the age and people’s tastes have altered, there has been a change in tools and materials, yet the conceptual inconsistency between tenement façades and its structure have persisted.
The paper aims at showing the similarities in tectonics of façades of buildings, especially residential, at the beginning of the 20th and the 21st centuries. Today’s façades are created from an amalgam of the achievements of contemporary, highly diversified styles and technologies.
The research methods used in the work include: review of the literature of the subject, including archive materials, studies of contemporary and historic tenement houses façades, comparisons, tables, and graphs.
Architektura jako symbol statusu ludzi, rodów i miast ma pozycję ugruntowaną. Formy, jakie przyjmuje zależą od upodobań w danej epoce, gustów inwestorów i architektów oraz możliwości finansowych i technicznych. Zmiany gustów mogą zachodzić stopniowo, ewolucyjnie, być przywożone jako „import”, bądź narzucane. Zazwyczaj stopniowo wpisują się w lokalną tradycję architektoniczną. Eklektyzm w architekturze uformowany został jako jeden z jej nurtów na przełomie XIX i XX w. Łączył elementy stylów „neo-” w sposób dowolny, wybiórczy, ze wskazaniem na ich walory dekoracyjne. Współwystępował z odrzucającą wszelką historyczną stylistykę secesją operującą równie bogatym detalem. Później nastąpił czas stopniowej fascynacji rytmami eksponowanej konstrukcji i fakturą materiałów; wynik wydarzeń artystycznych, historycznych i zmian społecznych. Na peryferiach działali ekspresjoniści, tworząc niekonwencjonalne budynki odzwierciedlające znaczenia i emocje. Nurty konstruktywizmu i futuryzmu dopiero w przyszłości miały stać się inspiracją.
Po II wojnie światowej nastąpił okres niespotykanej w dziejach historii architektury unifikacji stylistycznej. Przeciwwagą monotonnych bloków i pudełkowych kamienic stały się postmodernistyczne kompozycje, gdzie cytaty historycznych rozwiązań umieszczano w nowym kontekście, prezentowano w nowych materiałach.
Kolejne zmiany następowały lawinowo i w 1997 roku James Steele wyróżnił ponad jedenaście trendów współczesnej architektury, uzasadniając ich odrębność i omawiając przykłady. Spiętrzenie nowych koncepcji estetycznych, ich atrakcyjność i dostępność za sprawą rozwijających się intermediów, spowodowały sytuację, w której poszukiwanie nowych form architektury, a w tym fasad, stało się istotnym wyzwaniem dla architektów. Jednak w odróżnieniu od poprzednich fuzji stylistycznych, eksplorujących doświadczenia estetyczne poprzednich epok, obecnymi inspiracjami są rozwiązania konstrukcyjne i nowości technologiczne. Nieliczni architekci mający status gwiazd i związane z tym niespotykane nigdy przedtem możliwości realizacji swoich wizji byli i są w stanie korzystać z programów komputerowych, detali konstrukcyjnych, materiałów tworzonych lub modyfikowanych wyłącznie na ich potrzeby. Powstające w ich pracowniach dzieła odbijają się wielokrotnym echem, stanowiąc źródło inspiracji również w budownictwie mieszkaniowym.
Dlatego uprawniona jest teza o powtórzeniu się sytuacji z pierwszych lat XX wieku, gdy łączenie historycznych form wystroju elewacji miało na celu zwrócenie uwagi na kamienicę – symbol statusu, nie uwzględniając jej wewnętrznych podziałów i stref funkcjonalnych. Dziś elewacje, których kanwą jest układ konstrukcyjny budynku, a wyznacznikiem funkcje pomieszczeń,stanowią często połączone w eklektyczny sposób rozwiązania wzbogacone o elementy historyczne. Narzędzia realizacji i materiały zmieniły się, tak jak zmienił się duch epoki i gusty ludzi, jednak zjawisko niespójności koncepcyjnej fasady kamienicy i jej struktury pozostało.
Praca ma na celu pokazanie podobieństw, jakie zachodzą w kształtowaniu fasad budynków, zwłaszcza budynków mieszkalnych, w zabudowie miejskiej na początku XX wieku i na początku XXI wieku. Fuzja osiągnięć współczesnych, bardzo zróżnicowanych nurtów tworzy elewacje – swoiste déjà vu, wykorzystując nowe środki wyrazu.
W pracy zastosowano następujące metody badawcze: analizę literatury przedmiotu, w tym materiałów archiwalnych, badania współczesnych i historycznych fasad kamienic, zestawienia, tabele i wykresy.
