ASPEKTY PRAWNE

Prawa dostępu do zasobów Repozytorium PK (w tym zasobów włączonych do RPK w ramach projektu EDT)

Zasoby zawarte w Repozytorium PK (dalej RPK) stanowią utwory w rozumieniu ustawy z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Oznacza to, że korzystanie z nich może odbywać się na zasadach określonych przez tą ustawę oraz w ramach licencji posiadanych przez RPK.

Prawo autorskie to zbiór przepisów wydanych w celu ochrony interesów twórców oraz stosunków prawnych związanych z tworzeniem utworów, korzystaniem z nich i ich ochroną, czasami też zwane jest prawem własności intelektualnej. Przedmiotem podlegającym prawom autorskim jest wszelka twórczość o charakterze indywidualnym ustalona w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. W szczególności przedmiotami praw autorskich są utwory:
- wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe);
- plastyczne;
- fotograficzne;
- lutnicze;
- wzornictwa przemysłowego;
- architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne;
- muzyczne i słowno-muzyczne; - sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne;
- audiowizualne (w tym filmowe)

Ochrona praw autorskich ma charakter terytorialny czyli swoim zakresem obejmuje tylko terytorium Polski. Ochrona za granicą regulowana jest przez ustawy innych krajów oraz umowy międzynarodowe.
Prawo autorskie wymienia dwa rodzaje praw autorskich: prawo autorskie osobiste oraz prawo autorskie majątkowe

Prawa autorskie osobiste obejmują prawo do autorstwa i integralności dzieła oraz decydowania o pierwszym jego rozpowszechnianiu. Jak sama nazwa wskazuje, mają charakter osobisty dlatego należą tylko do autora utworu. Prawa te są prawami podmiotowymi, a więc są nieprzenaszalne i bezterminowe (nie wygasają), autor nie może również się ich zrzec.

Prawa autorskie majątkowe związane są z prawem twórcy do korzystania i rozporządzania utworem oraz czerpania wszelkich korzyści materialnych z użytkowania. Rozporządzanie majątkowym prawem autorskim może nastąpić albo w formie zbycia prawa (np. umowa sprzedaży, darowizny) albo w formie udzielenie licencji (umowa licencyjna). Czas ochrony tych praw jest zróżnicowany ze względu na rodzaj chronionego prawa. W odniesieniu do utworów literackich jest to 70 lat. Terminy te liczy się najczęściej od śmierci autora lub współtwórców choć ustawa wymienia też inne wydarzenia jak termin pierwszego rozpowszechnienia w odniesieniu do utworu, którego twórca nie jest znany chyba że pseudonim nie pozostawia wątpliwości co do tożsamości autora lub jeżeli autor ujawnił swoją tożsamość, pierwszego rozpowszechnienia w odniesieniu do utworu, do którego autorskie prawa majątkowe przysługują z mocy ustawy innej osobie niż twórca (np. czasami prawo to przysługuje pracodawcy). Czas trwania autorskich praw majątkowych liczy się w latach pełnych następujących po roku, w którym nastąpiło zdarzenie. Informacja ta jest ważna gdybyś chciał samodzielnie sprawdzić czy dany utwór wszedł już do domeny publicznej.

Pamiętaj o tym, że jako autor pracy licencjackiej, magisterskiej, doktoranckiej i habilitacyjnej też posiadasz autorskie prawo majątkowe do swojej pracy (z wyjątkiem tych sytuacji kiedy praca naukowa została stworzona przez ciebie w ramach stosunku pracy).

Licencja to umowa o korzystanie z utworu. Możesz korzystać z utworów jedynie na polach eksploatacji wymienionych w licencji. Pola eksploatacji to zakres uprawnień nabytych na podstawie licencji. Art. 50 ustawy o prawie autorskim wymienia trzy grupy uprawnień:
1) w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu - wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową – czyli tu mieszczą się takie uprawnienia jak: kserowanie, skanowanie, przenoszenie do pamięci komputera lub pamięci przenośnej,
2) w zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono - wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy – czyli sprzedaż, pożyczenie utworu (fizycznego egzemplarza książki, czasopisma) ale też płyty CD, DVD, pendrive, na którym zapisałeś dany utwór (książkę). Pamiętaj, że egzemplarzem utworu w rozumieniu prawa autorskiego nie jest e-book, gdyż traktowany jest jako usługa polegająca jedynie na udostępnieniu danego utworu, 3) w zakresie rozpowszechniania utworu w sposób inny niż określony w pkt 2 - publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym – jeżeli chciałbyś podzielić się utworem na portalu społecznościowym musisz sprawdzić czy licencja obejmuje takie właśnie sformułowania prawne.

Jeżeli chciałbyś dowiedzieć się więcej na ten temat polecamy stronę Prawo autorskie i medialne.

RPK udostępnia swoje zbiory na podstawie umowy licencyjnej obowiązującej na PK, licencji Creative Commons oraz w ramach domeny publicznej.

Licencja PK w przypadku utworów, które wykorzystujemy na zasadach umowy licencyjnej obowiązującej na PK pozwala na korzystanie z zasobów cyfrowych na terenie PK lub tylko przez osoby zarejestrowane (posiadające konto) w Bibliotece PK.
Licencje Creative Commons stanowią zestaw wzorców umownych, których istotą jest ustanowienie różnych systemów nieodpłatnego, umownego udostępniania dzieł przy zachowaniu praw autorskich. Oznaczone są symbolem (CC). Twórca korzystając z tych licencji zawsze zachowuje prawa autorskie, jednocześnie umożliwia innym kopiowanie i rozpowszechnianie, a dodatkowo może określić warunki korzystania z utworu. Wszystkie rodzaje licencji posiadają swoje skróty wywodzące się z języka angielskiego oraz symbol graficzny.

Najszersza licencja creative commons upoważnia do dowolnego eksploatowania dzieła pod warunkiem poszanowania prawa do autorstwa (licencja uznanie autorstwa CC-BY). Ten warunek licencji jest obecny na we wszystkich wzorach umów, gdyż autorskie prawa osobiste są niezbywalne. Istnieje również wersja creative commons O (CCO) pozwalająca na zrzeczenie się praw autorskich, jednak ze względu na polskie przepisy prawa autorskiego, które takiego zrzeczenia nie przewidują interpretowana jest jako przekazanie utworu do domeny publicznej. W innych krajach, w których przepisy prawa zezwalają na zbycie czy zrzeczenie się autorskich praw osobistych, licencja ta ma większe zastosowanie.

Pozostałe licencje zezwalają na:

- korzystanie z dzieła tylko w celach niekomercyjnych (licencja użycie niekomercyjne CC- NC) oznacza, że nie możesz wykorzystać tego utworu do celów zarobkowych), - z zastrzeżeniem udostępniania dzieła na tych samych warunkach, na których udostępniono utwór oryginalny (licencja na tych samych warunkach CC- SA) oznacza, że swój utwór musisz udostępnić na takiej samej licencji, - z wyłączeniem tworzenia dzieł zależnych (licencja bez utworów zależnych CC - ND) co w praktyce oznacza, że nie możesz nic w utworze zmieniać, przekształcać, remiksować lub tworzyć na jego podstawie jakichkolwiek nowych dzieł (utworów zależnych).

Korzystając z utworów udostępnionych na licencji creative commons masz obowiązek podać imię i nazwisko twórcy, podać źródło pochodzenia utworu oraz wskazać typ licencji. Musisz zawsze dochować warunków tych licencji, w innym wypadku licencja automatycznie wygasa. Licencje creative commons nie naruszają wolności, które przyznaje prawo autorskie wszystkim użytkownikom w ramach dozwolonego użytku i prawa cytatu.

Informacje na temat poszczególnych licencji zostały zebrane na podstawie strony internetowej Creative Commons Polska, gdzie możesz dowiedzieć się jeszcze więcej o idei creative commons.

Domena publiczna może być rozumiana w dwojaki sposób, jako dobro wspólne całego społeczeństwa, a nawet całej ludzkości, na które składają się m.in. dziedzictwo kulturowe, wspólny język, wspólna wiedza i wymieniane informacje, ale też środowisko naturalne czy krajobraz lub jako pojęcie prawne. W świetle prawa autorskiego domena publiczna jest rozumiana jako narzędzie gwarantowania dostępu do nauki, edukacji i kultury.

W polskim systemie prawa autorskiego termin domena publiczna nie występuje. Pojęcie domeny publicznej pojawia się natomiast w prawie międzynarodowym w konwencji berneńskiej.

Zgodnie ze współczesnym polskim prawem autorskim, prace literackie (ale też inne utwory jak np. dzieła sztuki, utwory muzyczne) są chronione prawem od momentu ich stworzenia. Prawo to wygasa najczęściej 70 lat od śmierci autora lub współtwórców (szczegółowa informacja na ten temat została przedstawiona przy analizie pojęcia autorskich praw majątkowych), a utwór wchodzi do domeny publicznej. Do domeny publicznej wchodzą również utwory do których prawa autorskie w ogóle nie powstały np. ze względu na czas w jakim zostały stworzone (np. dzieła Jana Matejki czy też twórczość Jana Kochanowskiego) czy też ze względu na zbyt mały poziom indywidualnej twórczości (krótkie informacje prasowe, czy twoje notatki z wykładów) ale także te, które nie podlegają ochronie prawnouatorskiej ze względu na rodzaj utworu np. teksty ustaw, urzędowe dokumenty.

Utwory, które weszły do domeny publicznej mogą być przez Ciebie wykorzystane w dowolny sposób i w dowolnym celu. Możesz je drukować, publikować w internecie, zwielokrotniać w całości lub częściach, przerabiać, tłumaczyć itp. możesz wykorzystywać je do celów komercyjnych, a więc zarobkowych.

Wykorzystując utwór, który wszedł do domeny publicznej musisz pamiętać o podaniu imienia i nazwiska autora oraz tytułu utworu, ponieważ prawa autorskie osobiste nie wygasają i zawsze należy je respektować.

W Polsce istniej wiele ruchów działających na rzecz rozpowszechniania idei domeny publicznej najbardziej znane to Koalicja Otwartej Edukacji, czy też Legalna Kultura.

Jak widać prawo autorskie jest bardzo skomplikowane, a czy jest coś co zawsze możesz zrobić z utworem? Tak.

Dozwolony użytek osobisty pozwala każdemu korzystać na własne potrzeby, a także na potrzeby osoby pozostającej z nami w relacjach rodzinnych i towarzyskich z rozpowszechnionego już, chronionego utworu. Przykładem dozwolonego użytku osobistego jest np. pożyczenie książki znajomemu, skserowanie lub zeskanowanie książki na potrzeby własne bądź znajomych, puszczanie muzyki na urodzinach. Korzystanie z cudzej twórczości będzie mieściło się w zakresie dozwolonego użytku tylko wtedy, gdy nie będzie służyło celom komercyjnym czyli zarobkowym. Warunkiem korzystania z utworów w granicach dozwolonego użytku jest podanie imienia i nazwiska twórcy oraz źródła pochodzenia utworu. Ale pamiętaj, że również i w tym zakresie prawo wprowadza ograniczenia i tak dozwolonego użytku osobistego nie stosuje się do programów komputerowych (wszelkich jego form, wersji) czy też utworów architektonicznych i architektoniczno-urbanistycznych, nie obejmuje również zwielokrotniania (na papierze lub podobnym nośniku) zapisów nutowych oraz baz danych elektronicznych choć tu dla naukowców jest przewidziany wyjątek, gdyż prawo pozwala na korzystania z twórczych baz danych dla własnego użytku naukowego, niezwiązanego z celem zarobkowym.

Prawo cytatu stanowi rodzaj dozwolonego użytku osobistego. Pozwala na przytaczanie w utworach, które stanowią samoistną całość urywków innych utworów lub drobnych utworów w całości. Jednak musi się to wiązać z potrzebą wyjaśnienia, analizy krytycznej, nauczania lub prawami gatunku twórczości (włączenie utworu do większej całości, bez której ta całość by nie mogła powstać). W tym przypadku również należy wskazać imię i nazwisko twórcy oraz źródło pochodzenia utworu. Dozwolony użytek nie może bowiem naruszać normalnego korzystania z utworu lub godzić w tzw. słuszne interesy twórcy (art. 35 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych).