Unikatowe elementy wnętrza barokowego w gotyckim kościele w Przecznie
Wariant tytułu
Unique elements of the baroque interior of the gothic church in Przeczno
Autor
Tajchman, Jan
Opublikowane w
Wiadomości Konserwatorskie
Numeracja
nr 52
Strony
111-120
Data wydania
2017
Miejsce wydania
Warszawa
Wydawca
Stowarzyszenie Konserwatorów Zabytków
Język
polski
angielski
DOI
10.17425/WK52PRZECZNO
Słowa kluczowe
kościół gotycki w Przecznie, podłoga fryzowa w jodełkę, pułap ramowo-płycinowy
gothic church in Przeczno, herringbone pattern frieze flooring, panel-framed ceiling
Abstrakt
W nawie gotyckiego kościoła z początku XIV wieku w Przecznie (w pow. toruńskim) znajdują się unikatowe elementy wnętrza barokowego z końca 3. ćwierci XVII stulecia. Są to: częściowo zachowana podłoga fryzowa w jodełkę oraz dolny pułap stropu płaskiego wykonany w konstrukcji ramowo-płycinowej. O unikatowym charakterze podłogi z listew dębowych nazywanych fryzami i z desek sosnowych między innymi ułożonych w jodełkę decyduje już sam fakt przetrwania jej w kościele murowanym. Tego typu podłogi stosowano bowiem w pałacach, dworach i nawet na plebaniach. Niewiele z nich dotrwało do naszych czasów. O wyjątkowości pułapu ramowo-płycinowego decyduje nie tylko jego forma i konstrukcja oraz złącza, ale i to, że dotychczas jest jedynym tego typu znanym rozwiązaniem w kraju. Pułapy stropów płaskich były bowiem wykonywane w konstrukcji deskowej. Prostokątne złącza ramiaków pułapu ramowo-płycinowego, mimo że były wykonywane w stolarszczyźnie kościelnej aż do XIX wieku, nie posiadały nazwy. Autor tego artykułu swego czasu zaproponował, by nazywać je złączami szpungowymi, gdyż w przekroju nawiązują do szpungi (zwężającej się listwy zapłatwianej) wsuniętej prostopadle w rowki desek stolarki drzwiowej. Pułap powyższy składa się z 12 pól czteropłycinowych przymocowanych do spodu belek stropowych. Od początku nie był malowany. Polichromię otrzymał dopiero w XIX wieku. Obydwa elementy barokowe wymagały prac konserwatorskich i restauratorskich, które zostały przeprowadzone.
The nave of a Gothic church dating back to the beginning of the 14th century in Przeczno (Torun poviat) includes unique elements of a Baroque interior from the third quarter of the 17th century. These are a partly preserved herringbone pattern frieze floor and a panelframed lower ceiling of the flat structural ceiling which covers the church building. The unique character of the floor, which is made of oak battens called friezes and pine boards arranged in a herringbone pattern, is also related to the fact that it has been preserved in a masonry church building. This type of flooring would usually be found in palaces, manors or even rectories. Not many have been preserved to the present day. The unique character of the panel-framed ceiling is related not only to its form, structure and the type of joints used, but also to the fact that it is the only solution of this type identified to date in Poland. Lower ceilings of flat structural ceilings were usually built as board structures. The right-angle joints linking the framing elements in the panel-framed ceiling have not been named so far, despite the fact that this solution was used in church carpentry until the 19th century. The author of the paper suggested some time ago to refer to these as ‘cross-bracing’ joints, as their cross-is reminiscent of the cross-bracing elements used in wooden door leaves (a tapered splat with edges cut askew), which is inserted into askew grooves in the boards making up the door leaf. The ceiling in Przeczno consists of 12 fourpanel fields which are fixed to the bottom of the structural ceiling beams. Originally the ceiling was not painted. The polychromy was added only in the 19th century. Both Baroque elements needed conservation and renovation work, which has since been completed.
