małe miasta, tożsamość, wartości kulturowe, rozwój zrównoważony, obszar metropolitalny
small towns, identity, cultural walues, sustainable development, metropolitan area
Rozważania na temat małego miasta pozwoliły na wyodrębnienie cech, które oprócz niewielkiej liczby ludności charakteryzują małe miasto pod względem funkcjonalnym, przestrzennym i społecznym. Wśród nich można wyróżnić cechy uniwersalne tworzące „małomiasteczkowość” oraz cechy różnicujące specyficzne dla danego miasta, tworzące jego odrębną specyfikę i tożsamość. Wyłonionych 16 małych miast posiadających bezpośrednie związki z Krakowem zostało przeanalizowanych w trzech aspektach: uwarunkowań przyrodniczych i geograficznych oraz specyfiki wynikającej z położenia miasta, wartości kulturowych miast oraz rangi i stopnia zachowania tego dziedzictwa, w miastach i otoczeniu, a także obecnego funkcjonowania miast. Przeprowadzone 3 analizy pozwoliły na wyodrębnienie 3 grup miast (miasta położone w obszarze rolniczym, miasta o bogatym dziedzictwie kulturowym, położone w obszarach o szczególnych walorach przyrodniczych, oraz miasta które niezależnie od swoich cech, podlegają silnej presji urbanizacyjnej) o podobnych cechach i wybranie do szczegółowych analiz miast reprezentujących każdą grupę (Słomniki, Lanckorona, Krzeszowice, Niepołomice). Szczegółowe analizy 4 miast, obejmują grupę 3 warstw problemowych: analizę funkcjonalną, analizę wartości kulturowych i przyrodniczych oraz cech szczególnych i analizę fizjonomii. Opracowane w dysertacji ogólne analizy zbioru miast pozostających w bezpośrednich relacjach z Krakowem oraz badania szczegółowe „miast reprezentantów”, pozwoliły na wyodrębnienie cech wspólnych „małomiasteczkowych” charakterystycznych dla środowiska małego miasta oraz cech specyficznych decydujących o tożsamości konkretnego miasteczka. Przeprowadzone analizy pokazują różnorodne i duże zasoby walorów, wartości kulturowych, przyrodniczych i krajobrazowych istniejących w miasteczkach i w ich otoczeniu, które stanowią o ich atrakcyjności i potencjale rozwojowym; pokazują także charakter korzystnej aktywizacji funkcjonalnej opartej o te walory. Oznacza to zwiększenie atrakcyjności usługowej miasteczek dla otoczenia i początek krystalizacji rozproszonego osadnictwa obszaru metropolitalnego Krakowa.
Deliberations on small towns at the beginning of this paper allowed to distinguish properties which, apart from small number of residents, characterize small towns in functional, spatial and social terms. From among these, it is possible to single out, universal features of small towns which create the “provincialism”, as well as distinctive features, specific to the given town, which provide a separate specificity and identity of the town. The 16 selected towns which have direct relations with Krakow were analysed from three aspects: natural and geographical factors as well as specificity resulting from the location of the town; cultural values of the towns and extent of preservation of this heritage in the town and its surroundings, as well as its inclusion in tourist trails and cultural trails of Lesser Poland; and the present functioning of the towns and their current economic situation, in comparison with the main periods of transformations in the population numbers. The 3 analyses performed allowed to distinguish 3 groups (towns situated in agricultural area, towns with rich cultural heritage, situated in an attractive landscape, towns situated in the middle area, which are subject to strong urbanization pressure) of towns with similar qualities and to choose representatives of each group for detailed analyses (Słomniki, Lanckorona, Niepołomice, Krzeszowice). Detailed analyses of the 4 towns which represented 3 groups of towns, were carried out in accordance with identical issues: functional analysis, analysis of cultural and natural values and analysis of physiognomy. The general analyses of a set of towns remaining in direct relations with Krakow, as well as the detailed analysis of the "representative towns” developed herein, allowed to distinguish mutual, “provincial” properties, typical of small towns, as well a specific features which determine the distinctness and identity of a specific town. Complete analyses show various and sizeable reserves of values, cultural, natural and landscape qualities existing in the towns and in their surroundings, which determine attractiveness of the towns and their developmental potential; they show also functional activation based on these values. This means increased service attractiveness of small towns for their surroundings and onset of crystallization of the scattered settlement in the Krakow metropolitan area.
