W podjętych w pracy badaniach dotyczących rozprzestrzeniania się na terenach dzisiejszej Polski północnej [dawne Prusy Wschodnie] ruchów urbanistyczno-społecznych i krajobrazowych w postaci zakładania miast zieleni, tj. miast-ogrodów, na plan pierwszy jako najbardziej wartościowe, wysunęły się realizacje z obszarów miejskich Olsztyna, a więc regionu warmińskiego. Sam Olsztyn, miasto o rodowodzie średniowiecznym, w znacznym stopniu w sercu układu urbanistycznego zniszczony działaniami II wojny światowej, obecnie stanowi środowisko mieszkaniowe o wysokich, niemalże unikatowych walorach zdrowotnych i przyrodniczych. Sytuacja ta wynika z lokalnych uwarunkowań krajobrazowych [genius loci], w tym głównie bliskości wielu jezior i rozległych kompleksów naturalnych drzewostanów leśnych. W tą przyrodnicza sytuacje znakomicie wpisały się licznie tu powstające na przełomie XIX/XX wieku zielone osiedla mieszkaniowe, osadzone w pełni w howardowskich ideach miast-ogrodów. Ciągle pełne zachowanie tych osiedli w kształcie przestrzennym i krajobrazowym z czasu ich powstania, przy równoczesnych sygnałach degradacji, w tym tendencji do nadmiernego ich eksploatowania, przy równoczesnym braku profesjonalnych opracowań prezentujących istotę ich urbanistycznych walorów - to czynniki, które zdecydowały o podjęciu opracowania rozprawy. Wśród dość złożonych, wielowątkowych zamierzeń autorskich znalazła się staranna prezentacja osiedli-ogrodów Olsztyna, na tle przykładów pruskich, europejskich i światowych. Prezentacje te spleciono z próbami prowadzenia analiz uwzględniających elementy warsztatowe właściwe analizowaniu dzieł sztuki, przy równoczesnym poszukiwaniu miejsca tych obiektów w ciągu rozwojowym myśli urbanistycznej, ogrodowej i wprost idei zielonych miast-ogrodów. Trzeba tu podkreślić, ze idee howardowskie do dziś wywołują, dość żywe reakcje. Idea miasta-ogrodu pozostaje równocześnie jednym ze szczegółowych nurtów poszukiwania optymalnych konstrukcji organizmów urbanistycznych. W istocie swojej stanowią również świadomą, i interesującą próbę kreowania krajobrazowej postaci przestrzennych struktur osadniczych, w których zarówno formalnie jak i funkcjonalnie decydujący staje się udział tworzywa roślinnego, formowanego wedle zasad sztuki ogrodowej. Zważywszy na fakt, iż te zielone osiedla do dziś z wielkim powodzeniem użytkowane przez mieszkańców Olsztyna, ważna. staje się podjęta w rozprawie próba wydobycia również kulturowych wartości tych obiektów, dając podstawy dla długofalowych koncepcji kompleksowej ochrony tych jednostek osadniczych. Równocześnie, omawiany tu ,,eksperyment" krajobrazowy może stać się przesłanką dla dyskusji nad przyszłymi zadaniami architektury krajobrazu i precyzowaniem pól kompetencyjnych urbanistów i architektów krajobrazu w kształtowaniu obszarów mieszkaniowych XXI wieku.
Przechodząc do merytorycznej konstrukcji pracy, podkreślić należy, ze podjęto trudną i w pewnym stopniu ryzykowną próbę zespolenia w jednorodny wywód skrajnie odmiennych obszary badawczych, takich głównie jak: filozoficzne koncepcje estetyczne, istota dzieła sztuki i krytyka jakości dzieł sztuki, historia polityczna, sztuka ogrodowa, teoria urbanistyki, teoria architektury krajobrazu. To ważne dla rozumienia istoty architektury krajobrazu oraz dla konkretnych uszczegółowień warsztatowych w zakresie projektowania krajobrazowego.: W to wplecione są swoje profesjonalne doświadczenia czynnego artysty malarza i grafika z doświadczeniami dydaktyka kierunku akademickich studiów w zakresie architektury krajobrazu.
Rozprawa składa się z dziewięciu- problemowych. Rozdział I prezentuje przyjęte zakresy problemowe, autorskie koncepcje przeprowadzenia wywodu, cele pracy oraz wielowątkowy stan badań poszerzany stosownie, w kolejnych rozdziałach problemowych. Rozdział II, to rozważania dotyczące istoty dzieła sztuki i próby zespolenia tej istoty z obiektami kategorii urbanistycznej i krajobrazowej. Rozdział III wprowadza czytelnika w istotną dla rozprawy problematykę miasta-ogrodu, kształtowania i rozwoju tej idei. W rozdziale IV następuje przejście do charakteryzowania złożonych wielowątkowych uwarunkowań regionu warmińskiego. Rozdziały V i VI stosownie rozbudowują zagadnienia relacji pomiędzy miastem, dzielnicą miejską i osiedlem miejskim z jednej strony, a koncepcjami ogrodowymi [wraz z rysem historycznym rozwoju sztuki ogrodowej] z drugiej strony. Po takim wielopłaszczyznowym skreśleniu tła, prezentowany jest Olsztyn w jego uwarunkowaniach historycznych, kulturowych urbanistycznych i krajobrazowych [rozdział VII], oraz szczegółowa autorska prezentacja olsztyńskich osiedli-ogrodów [rozdział VIII]. W rozdziale IX znalazły się uwagi sumujące całość rozważań, w tym m.in. wartościowanie stanu obecnego omawianych osiedli olsztyńskich, wytyczne konserwatorskie, oraz próba uszczegółowienia metody wnętrz krajobrazowych Janusza Bogdanowskiego o szczegółowe wątki eksponujące efekty plastyczne tych wnętrz. Podjętą problematykę, dotyczącą istotnych dla współczesnej Polski terenów Warmii i samego Olsztyna. specyficzne uwarunkowania tej krainy opracowano w całej złożoności społeczno-kulturowej, etnicznej i politycznej, z uchwyceniem właściwych proporcji zjawisk, istotnych dla dzisiejszej polskiej lokalnej ludności regionu. To szerokie nakreślenie zagadnień koncepcji miasta-ogrodu i możliwości jej współczesnej kontynuacji.—jest próbą uchwycenia wątków dotyczących estetyki krajobrazu miejskiego, a w ślad za tym jakości życia - rozumianych jako zadania architektury krajobrazu. Podjęto próbę zintegrowanego badania zjawisk krajobrazowych w ujęciu ogrodowym, urbanistycznym zespolonych z punktem widzenia artysty malarza, z aspektami estetycznymi, plastycznymi co wydaje się dotykać istoty zadań architektury krajobrazu. Szeroko włączono w materiał ilustracyjny własne fotografie i szkice rysunkowe uzupełniając tekst.
Podjęte również zostały próby konkretnego uszczegółowienia metod analitycznych i projektowych architektury krajobrazu, głównie w zakresie rozpatrywania wnętrza w aspekcie dzieła sztuki i jego efektów malarskich.
The research undertaken for this thesis, which deals with the spread of urban, social and landscape ideas of Garden City in today's northern Poland (former East Prussia) has proved that the implementation of these ideas produced the most valuable results in the urban areas of Olsztyn, in Warmia. Olsztyn as a town has medieval roots, but the core of the town was destroyed during the last war. On the other hand, the present-day town possessed uniquely high natural assets, which are important for human health. It is so because of the local landscape characteristics [genius loci], including a large number of lakes and vast forests nearby. This natural setting was combined perfectly well with the housing estates built at the turn of the 19th and 20th centuries. Green residential areas were deeply rooted in the theory developed by Ebenezer Howard, who advocated the idea of Garden City. Several factors have stimulated the author to undertake the present study. For one thing, many of these residential areas have survived to the present day according to their original spatial and landscape plans. On the other hand, they tend to be excessively exploited, degraded and seem to lack professional descriptions of their urban values. Among the various objectives that the author has attempted to attain is such a careful presentation of green housing estates in Olsztyn against the background of other examples from Prussia, Europe or the world. The presentations are interwoven with analyses, which contain the workshop tools typical of analysing works of art. At the same time the author is trying to establish the position of these residential areas in the continually developing concepts or urban, garden and Garden City designs. It should be noticed at this point that Ebenezer Howard's ideas continue to evoke strong emotions to this day. The idea of Garden City remains to be one of the major directions in the quest of optimum construction of towns. In its essence, it is also a conscious and interesting effort to create landscape-based spatial structures of people's settlements, in which plants, shaped according to the principles of gardening art, play a decisive role in the formal and functional aspects of urban space. Considering the fact that these green residential areas in Olsztyn are successfully inhabited and used until our times. It is also important to uncover the cultural values of these housing estates, which would form a basis for long-term conservation plans for these areas of the town. At the same time, this landscape-related ‘experiment' discussed in this dissertation can stimulate a discussion on the future role of landscape architects in shaping residential areas in towns in the 21st century.
With respect to the subject matter covered by this research, it should be stressed that this dissertation is a difficult and, to some extent risky, attempt to combine into a uniform flow of thoughts such extremely different research areas as the philosophical concepts of aesthetics, the essence of a work of art and critical evaluation of arts, history of political doctrines, the art of gardening, the theory of urban studies, the theory of landscape architecture. It is important for good understanding of the essence of landscape architecture; it also means that the author could appeal to her professional experience as an artist, painter and graphic artist, and a university teacher working with students of Landscape Architecture.
The dissertation consists of nine chapters. Chapter I presents the problem areas to be dealt with in the research, the author's own concepts underlying the course of the dissertation, its objectives, the state of the art research, expanded as appropriate in the later chapters. Chapter II contains the ideas related to the essence of the work of art and the attempt to combine it with the objects which belong to the urban and landscape spheres. Chapter III introduced the reader to what is of primary importance for the whole dissertation - the idea of Garden City and how it was originally formed and developed. Chapter IV is a transition from the general concept to the specific conditions in the region of Warmia. Chapters V and VI add more information about the relationships between the town, part of town and a residential area in a town on the one hand and, on the other hand, they present the concept of Garden City [including a brief outline of the history of the art of gardening]. Following such a multi-lateral presentation of the background, the town of Olsztyn is presented, including its historic, cultural, urban and landscape characteristics [Chapter VII]. This is followed by the author's detailed presentation of some green residential areas in Olsztyn [Chapter VIII]. Chapter IX contains the remarks which summarise the whole dissertation. They include some evaluation of the present-day state of the residential areas in Olsztyn, guidelines for their preservation and an attempt at formulating a method for analysing landscape interiors suggested by Janusz Bogdanowski. The subject matter undertaken in this research, which is important for contemporary Warmia and Olsztyn itself, has been discussed in all the social, cultural, ethnic and political aspects, trying to capture the right proportions for the present-day Polish residents of this region. Such a broad view of the concept of Garden City and chances to continue implementation of this idea in modern world is an attempt to capture issues related to the question of aesthetics of urban landscape. What follows is the quality of life in town, which is one of the tasks that a landscape architect should perform. An attempt has been made to integrate research on landscape-related aspects combined with the art of gardening or urban design, from the viewpoint of a painter, who will add the aesthetic and visual components. And this seems to touch on the essence of the role of landscape architecture. The wide range of illustrations that goes with the text comprises photographs and sketches made by the author.
The author has also tried to add more details to the analytical and design methods used in landscape architecture, and especially these used to analyse an interior from the point of view of a work of art and visual effects.
