Praca doktorska składa się ze wstępu, pięciu rozdziałów i dwóch aneksów, w których zaprezentowano: formy prawne ochrony zabytków nieruchomych i podstawowe pojęcia funkcjonujące w ochronie zabytkowych zespołów urbanistycznych oraz poczet konserwatorów krakowskich. Rozprawa jest zakończona wyborem bibliografii i zestawieniem ilustracji. Wstęp określa cel rozprawy, zakres i przyjętą metodę jej powstania, tezy pracy oraz charakterystykę stanu badań w obrębie problematyki objętej rozprawą. Celem pracy było dokonanie analizy stosowania w praktyce założeń teoretycznych oraz uregulowań administracyjnych i prawnych w zakresie ochrony zabytków, na przestrzeni ponad 100. lat, w różnych systemach politycznych i ekonomiczno - społecznych. Praca jest także próbą ustalenia, jak w tych czasach kształtował się zakres oddziaływań na praktykę konserwatorską uwarunkowań zewnętrznych (oprócz architektonicznych, urbanistycznych i estetycznych, także ekonomicznych, historycznych, ideowych i politycznych). Rozprawa koncentruje się na ochronie zabytków, a w szczególności na ochronie zabytkowych zespołów urbanistycznych, czyli na analizie podejmowanych przez stosowne urzędy administracji publicznej działań mających na celu zapewnienie warunków organizacyjnych i prawnych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków, zespołów zabytkowych i rozplanowania miast historycznych. Przeprowadzona analiza miała na celu udowodnienia (bądź zanegowanie) tezy, że gwarancją skuteczności ochrony zabytkowych zespołów urbanistycznych jest doprowadzenie do maksymalnej wzajemnej zgodności teoretycznych kanonów ochrony z przepisami prawnymi w zakresie organizacyjnym, ekonomicznym i przede wszystkim planistycznym. W rozdziale pierwszym przedstawiono początki ochrony zabytkowych zespołów urbanistycznych, na przełomie wieków XIX i XX. Zaprezentowano ewolucję poglądów na miasto historyczne jako dzieło sztuki i potrzebę jego ochrony, ze szczególnym uwzględnieniem pierwszych rozważań teoretycznych oraz praktycznych działań w zakresie ochrony zabytkowej struktury urbanistycznej i architektonicznej Krakowa. W rozdziale drugim omówiono rozwój form organizacyjnych ochrony zabytków i dzielnic staromiejskich w okresie międzywojennym. Po zaprezentowaniu ogólnopolskich zasad prawnych, które przyjęto w tym czasie, dokonano charakterystyki działalności naukowej i organizacyjnej państwowych konserwatorów zabytków w Krakowie ( Tadeusza Szydłowskiego, Andrzeja Olesia, Bogdana Tretera, Jerzego Remera). W rozdziale drugim omówiono także skalę ochrony zespołów zabytkowych Krakowa w planach regulacyjnych oraz w planach uporządkowania, które powstały w latach 1918 - 1939. W rozdziale trzecim, po krótkim omówieniu losu zabytkowych miast w okresie okupacji hitlerowskiej (odmienne i dramatyczne wydarzenia w Warszawie - odmienne w swej swoistej perwersji w Krakowie), zaprezentowano ważniejsze akcje ogólnopolskie i działania na forum międzynarodowym w zakresie ochrony zespołów zabytkowych po 1945 roku. Rozdział zakończony został kompleksową charakterystyką procesu ochrony zabytkowego Krakowa w latach 1945 - 1989. W podsumowaniu zwrócono uwagę na elementy pomocne w zdiagnozowaniu stanu istniejącego oraz w poszukiwaniu najlepszych metod w zakresie ochrony zabytkowych zespołów urbanistycznych miasta. Prezentując sylwetki krakowskich konserwatorów (Józefa E. Dutkiewicza, Stefana Świszczowskiego, Hanny Pieńkowskiej, Józefa Lepiarczyka, Leszka Ludwikowskiego, Aleksandra Kudera), wskazano, że to przede wszystkim ich konsekwentny wysiłek dał efekt w postaci zachowanego i zdecydowanie lepszego stanu historycznego centrum miasta Krakowa, niż w okresie międzywojennym. Dostrzegając, że w Polsce Ludowej - z przyczyn ideologicznych - mieliśmy do czynienia w codziennej praktyce z pasywną filozofią ochrony zabytków oraz zabytkowych miast i dzielnic staromiejskich, w pracy starano się wykazać, że pozytywnym osiągnięciem tego okresu dziejowego były zamiary oparcia ochrony miast historycznych o aktualne plany zagospodarowania przestrzennego. Ten dorobek planistyczny, zrodzony w następstwie długoletnich studiów historycznych i konserwatorskich oraz bardzo długich dyskusji i sporów, został na przełomie XX i XXI wieku zaprzepaszczony. I to za przyczyną jednej ustawy z 7 lipca 1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym, która zniosła obowiązek opracowywania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, w tym planów ogólnych. W następstwie tej ustawy, Kraków jest od 1 stycznia 2003 r. największym miastem w Polsce pozbawionym planu zagospodarowania przestrzennego. W rozdziale czwartym zestawiono działania w zakresie ochrony historycznych zespołów miejskich, tak na forum krajowym, jak również europejskim i światowym w latach 1989 - 2006. Zestawienia poprzedzono krótką charakterystyką przemian ustrojowych Państwa wpływających na stan zabytków w miastach historycznych w warunkach gospodarki rynkowej (m.in. zasygnalizowano istotny problem zarządzania dziedzictwem). Rozdział kończy charakterystyka podstawowych działań podejmowanych w zakresie ochrony zabytkowego założenia urbanistycznego Krakowa w latach 1990 - 2006 i próba oceny skuteczności tych dotychczasowych strategii ochronnych. Rozdział piąty zawiera podsumowanie teoretycznych i praktycznych przesłanek ochrony zabytków, zespołów zabytkowych i miast historycznych. Rozdział zakończony jest przedstawieniem perspektyw ochrony zabytkowych zespołów urbanistycznych.W podsumowaniu - na podstawie przeprowadzonych w poprzednich rozdziałach analiz - zwrócono uwagę, że w trwającym już ponad sto lat procesie przechodzenia od postrzegania pojedynczego zabytkowego obiektu do ochrony zespołu urbanistycznego nadal zatrzymujemy się przed problemem znalezienia najlepszych sposobów na wpisanie problematyki konserwacji i rewitalizacji w całościowy program przestrzennego i społecznego harmonijnego rozwoju historycznego miasta. Spośród najważniejszych zagadnień, które wymagają uregulowania prawnego i organizacyjnego, wybrano do analizy trzy następujące: - konwencje międzynarodowe a proces ochrony zabytkowych zespołów urbanistycznych (jest faktem bezspornym, że w krajach europejskich pojawiają się identyczne problemy, jak inwazja brutalnych reklam, zagrożenie chronionych panoram, sprawa ochrony przed przypadkowym naporem inwestycyjnym na zagospodarowywanie wolnych przestrzeni publicznych, wyludnianie zabytkowych centów miejskich); - organizacja służb konserwatorskich (ogólnopolska problematyka poprawy skuteczności egzekwowania przepisów prawa w całym systemie organizacyjnym); - zagrożenia ochrony miast zabytkowych spowodowane brakiem planów ogólnych zagospodarowania przestrzennego.W rozprawie wykazano, że brak aktualnego obowiązującego planu ogólnego zagospodarowania przestrzennego dla obszaru całego miasta powoduje następujące ujemne skutki: niemożność pełnej koordynacji pomiędzy planami szczegółowymi dla poszczególnych obszarów, co grozi chaosem lokalizacyjnym i przestrzennym oraz stwarza zagrożenie dla ochrony zespołów zabytkowych poza obszarami i obiektami wpisanymi do rejestru zabytków a także zagrożenie dla panoram miasta, które należy chronić przed niekontrolowanymi zmianami. Udowodniono również, że brak planów potęguje niedowład władz, odpowiedzialnych za politykę przestrzenną w mieście oraz przerzucenie odpowiedzialności w tym zakresie na służby konserwatorskie. Dowodzi to tym samym słuszności postawionej na wstępie tezy, że podstawową gwarancją skuteczności ochrony zabytkowych zespołów urbanistycznych jest doprowadzenie do maksymalnej i zależnej zgodności teoretycznych kanonów ochrony z przepisami prawnymi w zakresie organizacyjnym i przede wszystkim planistycznym. Podsumowanie kończą wnioski, poprzedzone charakterystyką miasta jako przedmiotu ochrony: - nadrzędnym zadaniem w zakresie ochrony zabytkowych zespołów urbanistycznych jest bezwzględne utrzymanie historycznego planu miasta stanowiącego zapis pamięci miasta;- sprawa bardzo ważną jest opracowanie europejskiej strategii organizacyjnej ochrony zabytków i krajobrazu kulturowego oraz nadanie jej formy prawnej w organizacyjnych ramach działania Unii Europejskiej;- istnieje potrzeba stworzenia administracyjnych strategii ochrony zabytkowych założeń urbanistycznych (m. in. przepisy wykonawcze do decyzji o uznaniu za pomnik historii, wpisy do rejestru zabytków, tworzenie parków kulturowych) oraz ustalenia stosownego miejsca edukacji w procesie ochrony ( m.in. sprawa edukacji estetycznej społeczeństwa i uwrażliwienia na dostrzeganie sensu przestrzeni w swym najbliższym otoczeniu, a przede wszystkim zwrócenia uwagi na walory przestrzeni staromiejskiej);- zachodzi konieczność powrotu do działań planistycznych, przy zachowaniu dwustopniowego systemu planowania (dla miast zabytkowych: plany ogólne i plany szczegółowe dla wybranych, najcenniejszych układów przestrzennych).
