Synagoga, Podkarpacie, żydowskie dziedzictwo kulturowe, ochrona, konserwacja
Synagogue, Podkarpacie, Jewish cultural heritage, protection, conservation
Celem pracy było rozpoznanie zasobu dziedzictwa kulturowego społeczności żydowskiej – budynków byłych synagog na terenie Podkarpacia oraz próba scharakteryzowania i usystematyzowania ich architektury. Celem było także udowodnienie tezy, że synagogi, jako przejaw żydowskiego dziedzictwa kulturowego stanowią duży i wartościowy zasób, który wymaga ochrony konserwatorskiej.
Z prawie tysiącletniej obecności Żydów na terenie Podkarpacia, pomimo wojen i zagłady, do dnia dzisiejszego przetrwało 31 budynków lub ich ruin, w których kiedyś mieściły się synagogi. W ramach pracy zostały przebadane i szczegółowo przedstawione (zdjęcia archiwalne, historia obiektu, inwentaryzacje, stan obecny, zdjęcia współczesne) wszystkie obiekty na tle historii społeczności żydowskiej danej miejscowości.
Do najcenniejszych obiektów położonych na tym obszarze należą synagogi: Staromiejska i Nowomiejska w Rzeszowie, Lesku, Rymanowie i Łańcucie. Na szczególną uwagę zasługuje sposób budowania synagog, który rozwinął się w na ziemiach polskich. Wyjątkowym i oryginalnym rozwiązaniem były sale z bimą-podporą. To właśnie na Podkarpaciu powstały najstarsze zachowane do ostatniej wojny synagogi z bimą-podporą (Stara w Przemyślu, Staromiejska w Rzeszowie oraz późniejsze, w Przeworsku, Nowym Żmigrodzie, Dukli i Łańcucie). Należy postulować opracowanie kompleksowego programu rewaloryzacji i ochrony konserwatorskiej ocalałych budynków dawnych synagog, z poszanowaniem dla ich pierwotnej funkcji i wartości historycznej.
The aim of the work was assessing the cultural heritage of the Jewish community – buildings of former synagogues in Podkarpacie and an attempt at describing and systematising their architecture. Another goal was proving the thesis that synagogues, as a manifestation of Jewish cultural heritage, are significant and valuable resources that require conservation protection.
After the almost thousand-year long presence of Jews in the territory of Podkarpacie, despite wars and annihilation, 31 buildings or their ruins that once housed synagogues have remained until today. Within the work all objects have been examined and presented in detail (archive photographs, history of the building, inventories, current state, contemporary photographs) on the background of the history of the Jewish community in a given town.
Among the most valuable objects located in this region there are the following synagogues: Staromiejska and Nowomiejska in Rzeszow, Lesko, Rymanów and Łańcut. Particular attention should be paid to the way of synagogue construction, which developed in Poland. Unique and original solutions were rooms with the bimah-support. It was in Podkarpacie that the oldest, preserved until the war, synagogues with the bimah-support were built (the Old in Przemyśl, Staromiejska in Rzeszow and the later ones in Przeworsk, Nowy Żmigrod, Dukla, Łańcut).
One should postulate the development of a comprehensive program of revalorization and conservation of the surviving buildings of former synagogues, respecting their original function and historical value.
