kolej, nastawnia, sygnalizacja kształtowa, urządzenia sterowania ruchem kolejowym, zabytek techniki
railway, signal box, manual signaling, railway traffic safety devices, industrial heritage
Ostatnie modernizacje kolei skutkują masowym usuwaniem zabytkowych urządzeń sterowania ruchem kolejowym (srk), w tym sygnalizacji kształtowej. Znikają tak wyjątkowe zabytki techniki, jak semafory karzełkowe Toruń Wschodni, Chełmża) czy sygnalizatory na pomostach (Skwierzyna), które w krajobrazie kolejowym były już unikatami. Wiele urządzeń przekazuje się miłośnikom kolejnictwa, ale ochrona o charakterze muzealnym nie może zastąpić ochrony in situ oraz in modu. Jednocześnie widać proces rozbiórek, a w najlepszym razie porzucania nastawni, które jako nieczynne, ulegają destrukcji. Te negatywne zjawiska wynikają głównie z uwarunkowań ekonomicznych oraz braku rozpoznania zasobu, i to zarówno po stronie PKP, jak i służb konserwatorskich. Intencją artykułu jest zatem, prócz charakterystyki architektoniczno-budowlano-technicznej nastawni oraz urządzeń srk, wskazanie podstawowych i najpilniejszych działań skutkujących ochroną najcenniejszych zabytków.
The latest railway modernizations have resulted in the widespread removal of historic railway traffic control (RTC, interlocking) machinery, including manual signaling. Exceptional industrial heritage assets like dwarf signals (Toruń Wschodni, Chełmża) or signals on gantries (Skwierzyna), which became unique in the railway landscape. Many pieces of equipment are donated to railroad enthusiasts, but museum-like protection cannot replace in situ and in modu preservation. At the same time, one can see the process of demolition or, at best, abandonment of the signal boxes, which, being out of service, deteriorate. These negative phenomena stem mainly from economic conditions and poor resource identification, both on part of the Polish State Railways and conservation services. This paper therefore, apart from presenting an architectural, structural and technical overview of signal boxes and RTC machinery, also indicates essential and the most urgent action that can result in preserving the most valuable monuments.
