Wielokrotnie powtarzana za Le Corbusierem definicja architektury brzmi „Architektura to przemyślana, bezbłędna, wspaniała gra brył w świetle”. Dla pełnego zrozumienia jej warto przytoczyć inne jego słowa: „Światło stwarza atmosferę, światło pozwala nam czuć przestrzeń, światło jest wyrazem struktury”. Podobnie przedstawia naturę idei światła Juhani Palasmaa, który kieruje uwagę na wielozmysłowy odbiór architektury. Z kolei Peter Zumthor kontynuując ideę synestezji w postrzeganiu dzieł architektonicznych – światło, zmienność jego natężenia i barwy uznaje, jako element zapisu formy architektonicznej w pamięci odbiorcy. Tadao Ando pisze, że takie elementy jak światło czy wiatr mają sens tylko, jeśli za pomocą architektury wydzielimy je ze świata zewnętrznego. Na podstawie tych poglądów oraz obserwacji antropogenicznej przestrzeni można uznać kompozycyjną rolę światła za równie podstawową, co tę funkcjonalną podkreślaną m.in. przez twórców szkoły Bauhausu dążących do efektu obfitego, naturalnego światła w pomieszczeniach. Santiago Calatrava zapytany o jego rolę odpowiada: „Światło – wykorzystuję je w moich budynkach dla komfortu”. Obserwując jednak efekty światłocienia ażurowych sklepień kompleksu w Walencji, czy też lizbońskiej stacji Oriente trudno nie dostrzec w nich podstawowego zamiaru kompozycyjnego.
W artykule, na tle teoretycznych rozważań twórców architektury ubiegłego i obecnego stulecia przedstawiono współczesne realizacje, w których przewodnim motywem kompozycyjnym były efekty wykorzystujące światło dzienne – przenikanie, rozpraszanie, odbicia, światłocień dla zbudowania niecodziennego nastroju bryły i jej wnętrza.
The definition of architecture often repeated after Le Corbusier states that “Architecture is the learned game, correct and magnificent, of forms assembled in light”. To fully understand it we should quote his other statement: “Light creates ambience and feel of a place, as well as the expression of a structure”. Juhani Palasmaa, who points our attention to the multisensory reception of architecture, presents the nature of the idea of light in a similar manner. Peter Zumthor, on the other hand, continuing the idea of synaesthesia in the perception of works of architecture - the light, the changes of its intensity and colour - regards it as an element of recording an architectural form in the memory of the viewer. Tadao Ando wrote that such elements like light or wind make sense only when we set them apart from the external world using architecture. Based on these views and the observation of the anthropogenic space, we can acknowledge the compositional role of light as equally fundamental as its functional one, underlined, among others, by the founders of the Bauhaus school, who strived to obtain an effect of rich, natural light within a room. Santiago Calatrava, when asked about its role, answered “Light. I make it in my buildings for comfort”. However, when observing the effects of light and shadow produced by the openwork vaults of the complex in Valencia or the Oriente station in Lisbon, one would be hard pressed not to notice a fundamental compositional intent within them.
The paper will present modern built projects whose main compositional motifs revolve around effects that utilise daylight – translucence, diffusion, reflection, as well as light and shadow effects - in order to establish an extraordinary mood of a form and its interior, against a backdrop of the theoretical thoughts of the practitioners of architecture of the current and past century.
