W roku 1951 Pracownie Konserwacji Zabytków, działające dotychczas przy Ministerstwie Kultury i Sztuki pod kierownictwem prof. Bohdana Marconiego, przemianowane zostały w tworzące się Przedsiębiorstwo Państwowe Pracownie Konserwacji Zabytków. W roku 1956 utworzono tam pod jego kierownictwem Główne Laboratorium, którego zadaniem było „unowocześnianie i ulepszania metod konserwatorskich” przez prowadzenie badań struktury i wieku obiektów zabytkowych, ustalanie przyczyń ich zniszczeń, prowadzenie ich konserwacji w szczególnych przypadkach, opracowywanie nowych metod badań, konserwacji oraz środków. Nieliczny zespół koncentrował się początkowo na usługach bieżących dla pracowni konserwatorskich różnych specjalności, głównie w Warszawie (identyfikacja materiałów, analizy mikrochemiczne pigmentów i spoiw, ustalanie budowy warstwowej polichromii, radioskopii, zdjęć w podczerwieni), lecz także opracowywaniu receptur materiałów i pomiarów papieru i in. Dzięki współpracy z instytucjami naukowymi prowadzono wspólne badania, np. nad stanem zachowania drewna w pałacu w Wilanowie. W roku 1968 laboratorium zostało zlokalizowane przy Oddziale Warszawskim PP PKZ, powstały też kolejne: w Toruniu, współpracujące blisko z Uniwersytetem Mikołaja Kopernika, oraz w Szczecinie. Laboratorium warszawskie rozpoczęło wkrótce analizy ilościowe składników mineralnych i materiałów wiążących w budownictwie, a także badania zabytków na podłożu z papieru. W latach 1982-1990 laboratorium wraz z innymi pracowniami o charakterze badawczym, badawczo-projektowym i konserwatorskim, tworzyło odrębną jednostkę organizacyjną – Oddział Badań i Konserwacji PKZ w Warszawie.
Laboratorium w Toruniu, pod kierunkiem głównie prof. W. Domasłowskiego, prowadziło badania w dziedzinie metod i środków dla konserwacji zabytków kamiennych oraz nad rozpoznaniem materiałów i technik malarstwa ściennego. Natomiast w laboratorium w Szczecinie zajmowano się głównie opracowaniem technik konserwacji murów i tynków, przeciwdziałaniu ich zawilgoceniom, lecz także wykonywaniem kopii płaskorzeźb na bazie żywic sztucznych.
Utworzony w roku 1980 Oddział Badań i Konserwacji PP OPKZ miał w zamierzeniu stanowić podstawę do utworzenia w przyszłości Instytutu Konserwatorskiego. Obok laboratorium, posiadał też Pracownię Mikrobiologii oraz inne, specjalizujące się w badaniach i konserwacji zabytkowych przedmiotów drewnianych, budynków murowanych (szczególnie zawilgoconych), oraz pracownie: badawczo-urbanistyczną i urbanistyczno-projektowe, wykonywające opracowania stanowiące m.in. podstawę dla opiniowania przez władze konserwatorskie planów urbanistycznych obszarów zabytkowych. Dzięki współpracy z pracownikami i instytucjami naukowymi, a także organizacji sympozjów i seminariów powstało m.in. szereg opracowań i publikacji. Rozwiązanie oddziału nastąpiło w początku lat 90. XX w., a wbrew propozycjom nie doszło do powołania instytutu konserwatorskiego.
In 1951, the Monument Conservation Labs which had so far operated at the Ministry of Art and Culture, in charge of Prof. Bohdan Marconi, were renamed into a newly created State Enterprise Monument Conservation Labs. In 1956, the Main Laboratory was created there under his supervision, the principal task of which was “modernising and improving conservation methods” by means of conducting research on the structure and age of historical objects, verifying reasons of their damage, carrying out their conservation in special cases, working out new methods and means of research and conservation. A small team concentrated initially on current services for various conservation labs, mainly in Warszawa (identifying materials, micro-chemical analyses of pigments and binders, establishing stratification in polychromes, radioscopy, infrared photography), but also preparing material prescriptions, paper measurements etc. Due to their collaboration with scientific institutions, joint research was carried out e.g. on the state of preservation of wood in the Wilanow Palace. In 1968, the laboratory was located at the Warsaw Branch of the PP PKZ, and others were established: in Torun, closely cooperating with the Nicholas Copernicus University, and in Szczecin. Warsaw Laboratory soon began quantitative analyses of mineral components and binding materials in construction industry, as well as research into monuments on paper background. In the years 1982-1990, the laboratory together with other labs of research, project-research and conservation character, constituted an independent organisation unit – the Research and Conservation Branch of the PKZ in Warsaw. The laboratory in Torun, run primarily by Prof. W. Domasłowski, conducted research in the field of methods and means of conservation of stone monuments, and on identification of materials and techniques of wall painting.
The laboratory in Szczecin, on the other hand, dealt mostly with finding out techniques for conservation of walls and plasters, protecting them against damp, but also making copies of reliefs on the basis of artificial resins.
The Research and Conservation Branch of the PP OPKZ, established in 1980, was meant to constitute the basis for creating the Conservation Institute in the future. Besides a laboratory, it was equipped with a Microbiology Lab and other specialising in research and conservation of historical wooden artefacts, masonry buildings (particularly damp ones), as well as a research-urban planning office and an urban-project office, preparing studies later used as e.g. the basis for conservation authorities in giving opinions concerning urban planning of historical areas. Several studies and publications came into existence thanks to collaboration with scientists and scientific institutions, organisation of symposiums and seminars. The unit was dissolved at the beginning of the 1990s and, despite previous proposals, the Conservation Institute has never been established.
