H. Tisdale twierdzi, że "jest wiele cywilizacji, ale tylko jedna urbanizacja". Urbanizacja nie jest jednak procesem jednorodnym, wzrost i upadek są jej naturalnymi determinantami. Czy urbanizacja w nowym tysiącleciu odróżnia się linearnego procesu wzrostu towarzyszącego nam od doby rewolucji przemysłowej? T. Rieniets twierdzi, że XXI w. to "era przemiany demograficznej", kurczenia się miast, które osadzone jest w szerszym procesie rozwoju. Depopulacja, "erozja miejskości" i rozlewanie się miast są głównymi wątkami podjętymi przez autora w pracy doktorskiej. Stawia on pytanie o kierunki rozwoju systemu planowania przestrzennego w warunkach wielowymiarowego kurczenia się miast. Odpowiedzi w formie rekomendacji, opracowanych na postawie doświadczeń niemieckich, poprzedza studium zjawiska kurczenia się miast w Polsce, poznanie uwarunkowań, skali i przebiegu tego fenomenu. Próba badawcza obejmowała 853 ośrodki posiadające prawa miejskie w okresie 1995-2018. Typologia miast kurczących się została opracowana na podstawie analizy wielowskaźnikowej, która obrazuje przemiany społeczno-gospodarcze i przestrzenne. Typologia ta została uzupełniona o bilanse zmiany powierzchni terenów mieszkaniowych w latach 1990-2018. Pozwoliło to na analizę trajektorii aspektu przestrzennego kurczenia się miast w skali tych ośrodków oraz ich regionu funkcjonalnego. Na podstawie przeprowadzonych badań można wskazać 159 miast kurczących się w Polsce, w tym 21, które doświadczyły kurczenia się w wymiarze przestrzennym wraz ze swoim obszarem funkcjonalnym. Kurczenie pozorne, czyli osadzone w warunkach rozlewania się ośrodka centralnego (shrinkage sprawl, por. urban sprawl) na jego obszar funkcjonalny zaznacza się w 13 miastach kurczących się. Pokazuje to niejednorodność upadku miasta, kurczenie się miasta może być osadzone w szerszym kontekście wzrostu regionu lub obejmować cały obszar funkcjonalny. Rozkład przestrzenny miast kurczących się w Polsce tworzy zarys granic historycznych okręgów przemysłowych. Kurczenie się miast dotknęło w szczególności tych miast, które w wyniku transformacji systemowej stały się jednocześnie miastami „poprzemysłowymi” i „postsocjalistycznymi”. Proces rozlewania miast kurczących się (shrinkage sprawl) z jednej strony wynikał z „paradygmatu wzrostu”, czyli rozwoju rozumianego jako wzrost. Z drugiej strony był to wynik transformacji systemu planowania przestrzennego. System doby gospodarki centralnie planowanej, zorientowany na kolektywizm i interes publiczny został poddany deregulacji i liberalizacji, jego nadrzędną wartością jest obecnie własność prywatna. W szerszym ujęciu, przez kurczenie się miast, można rozumieć proces dekoncentracji, rozwoju przestrzennego jak i wpływu na system planowania przestrzennego czy samego procesu urbanizacji. Ujęcie to wskazuje na przemiany sieci osadniczej w warunkach powszechnego ubytku liczby ludności, która obejmuje rozlewanie się zabudowy poza miastem i utratę części funkcji przez ośrodki centralne. Aktualnym staje się pytanie, jaka jest obecnie funkcja planowania przestrzennego miast w warunkach ich powszechnego kurczenia się? Czy miasto kurczące się może być „restrukturyzowane” oddolnie?
H. Tisdale claims that "there are many civilizations but only one urbanization". However, the urbanization is not a homogeneous process as growth and decline are its natural determinants. Does the new millennium’s urbanization differ from the linear process of growth that has been accompanying us from the era of industrial revolution? T. Rieniets argues that the 21st century is the "era of demographic change". The urban shrinkage is based on a wider development process in the so-called Western world. The depopulation, "urban erosion" and urban sprawl are the main themes elaborated by the author in the thesis. He posed a question about the directions of the development of the spatial planning system in the conditions of a multidimensional shrinkage of cities. The policy responses and tools, based on the German experience, are presented in a form of recommendations. These are preceded by a study of the phenomenon of shrinkage in Poland. The author elaborated the regional specificity of the urban shrinkage conditions, within the scale and the trajectories. The research sample covered 853 cities with a municipal status in the period of 1995-2018. The typology of cities was created on the basis of a multi-indicators analysis which illustrated socio-economic and spatial changes. The analysis of residential areas development was elaborated taking into consideration the change of land uses between 1990 and 2018. The balance sheets were prepared for shrinking cities and its urban regions to study the trajectory of the process. The author identified 159 shrinking cities, including 21 which experienced shrinkage in the spatial dimension along with their functional area. “The apparent shrinkage”, i.e. the shrinkage embedded in the conditions of the central city spreading over its functional area, was noted in 13 shrinking cities. The urban shrinkage may occur in conditions of the regional growth and cover the entire region or only the central city. The spatial distribution of the shrinking cities in Poland outlined the boundaries of the historical industrial regions. In particular, the urban shrinkage affected cities under transition in the 1990s. The vast part of cities became simultaneously “post-industrial” and “post-socialist”. On the one hand, the shrinkage sprawl was an effect of the "growth paradigm", i.e. development understood as a growth. On the other hand, it resulted from the transition of the spatial planning system. The system of the centrally planned economy, oriented towards collectivism and the public interest, was changed trough deregulation to a liberal one, individual right’s oriented. In a broader sense, the urban shrinkage can be understood as a process of decentralization, affecting spatial order, spatial planning system and urbanization process. This approach was represented in the changes that occurred in the settlement network. The changes included a decline in the number of inhabitants, the urban sprawl, and the loss of some functions in the central cities. The question still remains, what is the actual function of the urban planning in the urban shrinkage circumstances? Does the bottom-up “restructuring” of the shrinking city could be the answer?
