Memory boom, czyli tzw. gorączkę pamięciową, można obecnie zauważyć nie tylko w wielu kulturoznawczych dziedzinach naukowych, ale również w architekturze. II wojna światowa wywołała falę licznych realizacji komemoratywnych zarówno sztuki pomnikowej, jak i architektury muzealnej, która powstaje i ewoluuje wraz z rozwojem nowych tendencji w muzealnictwie i tworzeniu relacji z odbiorcą.
Przedmiotem niniejszej pracy jest badanie polskich muzealnych przestrzeni pamięci powstałych w XXI wieku – kompozycji przestrzennych skoncentrowanych wokół muzeum związanego z upamiętnianiem II wojny światowej. Zbadano następujące przykłady: Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku, Muzeum Powstania Warszawskiego w Warszawie, Muzeum Historii Żydów Polskich w Warszawie, Stacja Radegast w Łodzi, Muzeum Rodziny Ulmów w Markowej, Mauzoleum Martyrologii Wsi Polskich w Michniowie, Muzeum – Miejsce Pamięci w Bełżcu, Muzeum Groß-Rosen w Rogoźnicy, Centrum Dialogu im. Marka Edelmana w Łodzi oraz Muzeum Katyńskie w Warszawie. Badane przykłady omówiono na tle charakterystyki innych przykładów polskich i europejskich oraz jako konsekwencję ewolucji architektury komemoratywnej wywodzącej się ze sztuki pomnikowej.
Praca składa się z WSTĘPU, rozdziałów: MUZEA PAMIĘCI – KONTEKSTY, MUZEA PAMIĘCI – NARRACYJNOŚĆ I HYBRYDOWOŚĆ, MUZEA PAMIĘCI – PRZYKŁADY REALIZACJI, MUZEA PAMIĘCI – POLSKIE PRZYKŁADY Z XXI WIEKU oraz ZAKOŃCZENIA. Na końcu pracy umieszczono bibliografię, wykaz ilustracji oraz tabel, a także streszczenia w języku polskim oraz angielskim. WSTĘP zawiera wprowadzenie, uzasadnienie wyboru tematu, przedmiot i zakres pracy, cel, metodologię oraz przegląd literatury. Rozdział MUZEA PAMIĘCI – KONTEKSTY prezentuje dwa najistotniejsze konteksty omawianego tematu dla autorki – kontekst społeczny oraz architektoniczny. Rozdział MUZEA PAMIĘCI – NARRACYJNOŚĆ I HYBRYDOWOŚĆ charakteryzuje dzisiejsze muzea jako wielofunkcyjne centra kulturalne z wyszczególnieniem cech narracyjności i hybrydowości.
Rozdział MUZEA PAMIĘCI – PRZYKŁADY REALIZACJI prezentuje przegląd przykładów muzeów pamięci z podziałem na trzy grupy: przykłady europejskie z XX wieku, przykłady polskie z XX wieku oraz przykłady europejskie z XXI wieku.
Rozdział MUZEA PAMIĘCI – POLSKIE PRZYKŁADY Z XXI WIEKU traktuje o muzealnych założeniach architektonicznych skoncentrowanych wokół instytucji muzealnej, której działalność znacząco skupia się na pielęgnowaniu pamięci II wojny światowej. Szczególnie istotną częścią tego rozdziału jest prezentacja badań autorki nad polskimi muzealnymi przestrzeniami pamięci powstałymi po 2000 roku. ZAKOŃCZENIE zawiera podsumowanie pracy, wnioski i zakończenie.
Na podstawie wyników analiz autorka wskazuje cechy i tendencje widoczne we współczesnej architekturze komemoratywnej – hybrydyzację formalną i funkcjonalną, relację ze sztuką pomnikową, rolę odbiorcy oraz strategie aktywizacji obszarów obciążonych trudną historią.
Memory boom can now be seen not only in a number of cultural science fields, but also in architecture. World War II provoked a wave of numerous commemorative realizations of both monumental art and museum architecture, which arises and evolves to this day, along with the development of new trends in museology and the creation of relations with the recipient.
The subject of this work is the study of Polish museum memory spaces created in the 21ˢᵗ century – spatial compositions focused around the museum related to the commemoration of World War II. The following examples have been characterized: the Museum of the Second World War in Gdańsk, the Warsaw Uprising Museum in Warsaw, the Museum of the History of Polish Jews in Warsaw, the Radegast Station in Łódź, the Ulma Family Museum in Markowa, the Mausoleum of the Martyrdom of Polish Villages in Michniów, the Museum – Memorial Site in Bełżec, the Museum Gross-Rosen in Rogoźnica, The Marek Edelman Dialogue Center in Łódź and the Katyn Museum in Warsaw. The studied examples were discussed in the context of other Polish and European examples as well as a consequence of the evolution of commemorative architecture derived from monumental art.
The work consists of an INTRODUCTION, chapters: MEMORY MUSEUMS – CONTEXTS, MEMORY MUSEUMS – NARRATIVENESS AND HYBRIDITY, MEMORY MUSEUMS – EXAMPLES OF IMPLEMENTATION, MEMORY MUSEUMS – POLISH EXAMPLES FROM THE 21ˢᵗ CENTURY and CONCLUSIONS. It ends with a list of bibliography, a list of illustrations and tables, as well as a summary in Polish and English.
INTRODUCTION includes an introduction, justification for the choice of topic, subject and scope of work, purpose, methodology and literature review. The chapter MEMORY MUSEUMS – CONTEXTS presents the two most important contexts of the discussed topic for the author – the social and architectural context. The chapter MEMORY MUSEUMS – NARRATIVENESS AND HYBRIDITY characterizes today’s museums as multifunctional cultural centers with specific features: narrativeness and hybridity. The chapter MUSEUMS OF MEMORY – EXAMPLES OF IMPLEMENTATION presents an overview of examples of memory museums divided into three groups: European examples from the 20th century, Polish examples from the 20ᵗʰ century and European examples from the 21ˢᵗ century.
The chapter MEMORY MUSEUMS – POLISH EXAMPLES FROM THE 21ˢᵗ CENTURY deals with museum architectural assumptions focused on a museum institution whose activities are significantly focused on cultivating the memory of World War II. A particularly important part of this chapter is the presentation of the author’s research on Polish museum memory spaces created after 2000. CONCLUSION contains a summary of the work and conclusions.
Based on the results of the analyzes, the author indicates the features and tendencies visible in contemporary commemorative architecture – formal and functional hybridization, the relationship with monumental art, the role of the recipient and strategies for activating areas burdened with difficult history.
