archetyp domu hrubieszowskiego, budownictwo drewniane, „dobre kontynuowanie” tradycji, gospodarka cyrkularna, klimat, ogród przydomowy, rozwiązania ekologiczne, rozwój zrównoważony
archetype of the Hrubieszów house, timber construction, "good continuation" of tradition, circular economy, climate, domestic garden, ecological solutions, sustainable development
Monografia „10+1 Hrubieszowskich domów i ogrodów z klimatem. Projektowanie w kontekście miejsca i czasu” zamyka serię publikacji projektu „Rozwój lokalny Hrubieszowa – od partycypacji do realizacji”, realizowanego przez Politechnikę Krakowską w latach 2021–2024 w partnerstwie z Gminą Miejską Hrubieszów, finansowanego ze środków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego i Norweskiego Mechanizmu Finansowego w Programie „Rozwój Lokalny” na lata 2014–2021.
Jest zwieńczeniem prac naukowo-badawczych na temat dziedzictwa historycznej zabudowy mieszkalnej i ogrodów Hrubieszowa oraz jego potencjału dla zrównoważonego rozwoju lokalnego i budowania odporności na zmiany klimatu. Przedstawiono w niej 10+1 modelowych koncepcji projektowych współczesnych domów i ogrodów osadzonych w tradycji i krajobrazie miasta. Spełniają one współczesne standardy użytkowania, stosują rozwiązania ekologiczne, wpisują się w aktualne kierunki projektowania zrównoważonego, regeneracyjnego, odpornego i adaptacyjnego oraz zasady gospodarki bezodpadowej i cyrkularnej.
Mimo powszechnych tendencji do uniformizacji, w architekturze i sztuce ogrodowej następuje zwrot ku źródłom i wiedzy opartej na tradycji i przyrodzie, a twórczość rozumie się jako kontynuację rodzimych form architektonicznych i ogrodowych. Formy te budują ciągłość kulturową miejsc i regionów, kształtują ład przestrzenny i integrują lokalne społeczności.
Podstawą dla opracowanych koncepcji studialnych „10+1 hrubieszowskich domów i ogrodów z klimatem” były zasady:
• „dobrego kontynuowania” lokalnych tradycji architektonicznych, budowlanych i ogrodowych, szczególnie związanych z dziedzictwem drewnianego budownictwa mieszkalnego,
• spójności domu i ogrodu jako równoprawnych komponentów siedliska w relacjach ‘dom – człowiek – ogród – krajobraz”,
• zastosowania eko-technologii low- i high-tech oraz rozwiązań opartych na przyrodzie w architekturze, zagospodarowaniu terenu i ogrodzie w odpowiedzi na zagrożenia środowiskowe i klimatyczne.
Liczba hrubieszowskich domów i ogrodów odpowiada ilości liter w nazwie HRUBIESZÓW, a inicjały ich nazw własnych od H do W odwołują do patronów domów – ważnych postaci związanych z ziemią hrubieszowską, co identyfikuje i indywidualizuje poszczególne projekty oraz ściślej wiąże je z tożsamością kulturową miejsca. Jedenasty projekt „+” jest rozwinięciem pracy, która zwyciężyła w ogólnopolskim konkursie studenckim pt. „Hrubieszowski dom i ogród z klimatem.
Lokalizacje projektowanych domów – miejska, podmiejska i nad rzeką – odzwierciedlają charakterystyczne dla Hrubieszowa typy i parametry działek siedliskowych wynikające z historycznego rozwoju miasta i topografii terenu.
Projekty hrubieszowskich domów i ogrodów zostały opracowane przez zespoły łączące badaczy i czynnych zawodowo architektów oraz studentów architektury i architektury krajobrazu z Wydziału Architektury Politechniki Krakowskiej. W wyniku interdyscyplinarnej współpracy powstała kolekcja różnorodnych i zindywidualizowanych w wyrazie koncepcji. Elementami wspólnymi są: bazowanie na drewnie jako zasadniczym tworzywie architektury, nawiązania do archetypicznych form i detali domów hrubieszowskich, lokalnych materiałów oraz bogactwa i kolorytu miejscowych ogrodów. Projekty domów z ogrodami dostosowane są do zmieniającego się stylu życia, oczekiwań i potrzeb mieszkańców oraz współczesnych standardów użytkowych. Zastosowano w nich wiele rozwiązań ekologicznych kształtujących przyjazne dla człowieka, natury i klimatu środowisko zamieszkania. Nawiązaniem do tradycji adaptacji domostw hrubieszowskich do zmieniających się potrzeb użytkowników i wielofunkcyjności działek siedliskowych jest uwzglęnienie dodatkowych funkcji z zakresu rzemiosła, usług agroturystycznych, czy handlowych, co ma sprzyjać aktywizacji mieszkańców oraz podnosić potencjał kulturowy i gospodarczy miasta. Spójne traktowanie ogrodu jako „miejsca pięknego i użytecznego” pozostającego w bionicznej relacji człowieka z przyrodą, sprawia, że ogród jest przedłużeniem domu. Staje się też miejscem inspiracji i źródłem wiedzy, środowiskiem, które współtworzymy i które wspiera dobrostan – nasz i przyszłych pokoleń.
10+1 współczesnych hrubieszowskich domów i ogrodów wchodzi w dyskurs z tzw. budownictwem katalogowym, które jest wciąż powszechną praktyką przy decyzji o budowie domu. Popularyzacja zunifikowanej zabudowy katalogowej, wszędzie jednakowej, oderwanej od miejsca i pozbawionej indywidualnego charakteru prowadzi do utraty lokalnej tożsamości i ‘znijaczenia’ krajobrazu. Widoczna różnorodność w podejściach projektowych poszczególnych zespołów, pokazuje, że w ramach „dobrego kontynuowania” tradycji wybór jest znacznie szerszy, a projekty indywidualne pełniej odpowiadają na spersonalizowane potrzeby użytkowników, jak również w harmonijny sposób wpisują się w otoczenie zachowując „ducha” i klimat miasta.
The monograph titled 10+1 Hrubieszow Houses and Gardens with a Climate: Designing in the Context of Place and Time” concludes the series of publications as part of the programme “Local development of Hrubieszów – from participation to implementation”, conducted by Cracow University of Technology in partnership with the Municipality of Hrubieszow between 2021 and 2024, and funded by the European Economic Area Financial Mechanism and the Norwegian Financial Mechanism under the Local Development Programme 2014-2021.
It constitutes the culmination of research on the heritage of historic residential buildings and gardens in Hrubieszów and its potential for sustainable local development and building resilience to climate change. It presents 10+1 model design concepts for contemporary houses and gardens embedded in the tradition and landscape of the town. They meet contemporary usage standards, employ ecological solutions, align with current trends in sustainable, regenerative, resilient, and adaptive design, as well as the principles of zero-waste and circular economy.
Despite widespread tendencies towards uniformity, there is a return to sources and knowledge based on tradition and nature in architecture and garden art, while creativity is understood as a continuation of vernacular architectural and garden forms. These forms contribute to the cultural continuity of places and regions, shape spatial order, and integrate local communities.
The following principles formed the basis for the conceptual studies “10+1 Hrubieszow Houses and Gardens with a Climate”:
• “good continuation” of local architectural, construction, and gardening traditions, especially related to the heritage of wooden housing,
• the cohesion of the house and garden as equal components of the habitat in the “house – man – garden – landscape” relationship,
• the application of low- and high-tech eco-technologies and nature-based solutions in architecture, land development and gardens in response to environmental and climatic threats.
The number of houses and gardens in Hrubieszow corresponds to the number of letters in the name HRUBIESZOW, and the initials of their proper names from H to W refer to the patrons of the houses – important figures connected with the land of Hrubieszow, which identifies and individualises each project and links it more closely to the cultural identity of the place. The eleventh “+” project is a development of the work that won the national student competition entitled “Hrubieszow house and garden with a climate”.
The locations of the proposed houses – urban, suburban and riverside – reflect the types and parameters of habitat plots characteristic of Hrubieszow resulting from the historical development of the town and the topography of the area.
The designs for the Hrubieszow houses and gardens were developed by teams consisting of researchers and practising architects as well as students of architecture and landscape architecture from the Faculty of Architecture at Cracow University of Technology. The interdisciplinary collaboration resulted in a collection of diverse and individualised conceptual designs. Some common elements include reliance on wood as the primary material of architecture, references to archetypal forms and details of Hrubieszow houses, local materials and the richness and colourfulness of local gardens. The designs of the houses with gardens are adapted to the changing lifestyles, expectations and needs of the inhabitants and contemporary usability standards. They feature many ecological solutions shaping a human-, nature- and climate-friendly living environment. The inclusion of additional functions in the field of crafts, agro-tourism or commercial services is a reference to the tradition of adapting Hrubieszow houses to the changing needs of users and the multifunctionality of habitat plots. This is intended to foster the activation of the inhabitants and enhance the cultural and economic potential of the town. The consistent treatment of the garden as a “place of beauty and utility”, remaining in a bionic relationship between man and nature, renders the garden an extension of the house. It also becomes a place of inspiration and a source of knowledge, an environment that we co-create and that supports well-being – ours and that of future generations.
The 10+1 contemporary Hrubieszow houses and gardens engage in a discourse with the so-called catalogue construction, which remains a common practice when deciding to build a house. The popularisation of a unified catalogue construction, identical everywhere, detached from the place and lacking individual character, leads to the loss of local identity and the “blandification” of the landscape. The visible diversity in the design approaches of the individual teams shows that the choice is much broader within the framework of a “good continuation” of tradition. The individual designs respond more fully to the personalised needs of the users and fit in harmoniously with the surroundings while preserving the “spirit” and climate of the town.
