A key difficulty was to compare thriving, but small economy of Poland with the second world economy of Japan, as they may bear little (or no) relation to each other. It is important to notice, that the decades before 1990 were the most distinguishing in their assumption to economies of Japan and Poland. After Second World War Japan has experienced the decades of the strong continuous, economic growth, while Poland was experiencing years of economic decline due to the communist time. In 90ties both Japan, as post industrialized state and Poland, as post communist one required the urgent decentralization and deconcentration, although the decision background was extremely different in each state. The dominance of central government in both urban planning systems before 90ties, the undergone changes of decentralization with empowering civil society caused, that Japan and Poland could have been sharing common experience for the last twenty years in planning. This was a start to examine the relationship between local development policies and public participation in these two different cultural backgrounds. The comparative evaluation is build on the chosen aspects of European planning, as it is impossible to adequately distinguish between Polish and Japanese planning systems without European context, on which both system were based.
Japonię z Polską, mimo oczywistych różnic między tymi krajami, łączy fakt, że w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku został wprowadzony zdecentralizowany system planowania w oparciu o liberalny charakter planowania oraz podobne, europejskie wzorce. W opracowaniu, dla zrozumienia porównywanych systemów, wskazane są najlepsze praktyki planowania w państwach europejskich, takie jak duńska decentralizacja szczycąca się stosowaniem tzw. user democracy, efektywna trójstopniowa struktura niemieckiego planowania, czy również niemieckie zarządzanie użytkowaniem terenu (Land Use Management). Na przykładzie brytyjskiej partycypacji społecznej pokazana jest ewolucja rozumienia partycypacji od konsultacji – przywileju dla nielicznych, aby zgodzić się (lub nie) na konkretne przedsięwzięcia, aż do opracowywanych przewodników po partycypacji, gdzie społeczności lokalne, stakeholders są pełnoprawnymi uczestnikami procesu, chociaż wciąż uczestnicy nie ponoszą finansowej odpowiedzialności za swoje decyzje. W temacie programów odnowy wskazany jest przykład brytyjski, gdzie kładziony jest nacisk na współpracę profesjonalistów ze społecznością lokalną i partnerstwo publiczno prywatne przy realizacji programów.
Należy pamiętać, że wzorce te trafiły w Polsce i Japonii na zupełnie różny grunt i inny etap rozwoju gospodarczego. Po drugiej wojnie światowej Japonia doświadczyła dziesięcioleci silnego wzrostu gospodarczego, podczas kiedy w Polsce były to lata komunizmu i upadku gospodarczego. Wzrost ekonomiczny, będąc nadrzędnym celem gospodarki Japonii od wielu lat, dopiero od niedawna jest za taki uznany w Polsce. Wzrost gospodarczy występujący w obu krajach jest wprawdzie różnej skali, ale zarówno w Japonii, jak i w Polsce jest realizowany w oparciu o rozwój policentrycznej struktury powiązanych ze sobą metropolii, wspierających główny ośrodek. Ponadto liberalny charakter planowania jest dopiero wprowadzany w Polsce, która z racji swojej historii jest na wcześniejszym od Japonii etapie rozwoju gospodarczego.
W dobie globalizacji, kiedy inwestycje mogą być zlokalizowane niemal wszędzie na świecie w podobnych warunkach, czynnikami decydującymi o wyborze konkretnej metropolii, a więc pośrednio o wzmocnieniu jej znaczenia, są coraz częściej czynniki „miękkie”[36] odnoszące się do percepcji odbiorcy, jak genius loci, zaś niezbędne minimum stanowią czynniki „twarde”, jak sprawna infrastruktura, czy łatwość pozyskania wykwalifikowanych pracowników i terenu. O ile dziesięciolecia planowania centralnego w Japonii przyczyniły się do zbudowania liberalnej gospodarki w oparciu o czynniki „twarde” (infrastrukturę, teren), o tyle w Polsce lata planowania centralnego w czasach komunizmu i związanej z tym byle jakości doprowadziły do upadku gospodarczego i faktycznego braku czynników „twardych”. W Japonii sektor prywatny miał ułatwione inwestowanie zarówno przed, jak i po 1990, a dzięki liberalnemu charakterowi planowania znacznie przyczynił się do rozwoju ekonomicznego. Zapisy centralnie opracowywanych planów krajowych w Japonii zawsze mające realne, konkretne odniesienie do przestrzeni, rozwiązują na bieżąco problemy przestrzenne. W Polsce implementacja zapisów regionalnej, czy krajowej polityki wymaga negocjacji na szczeblu gminnym, zaś samo prawo lokalne wymaga wielu uzgodnień np. form ochrony przyrody i dziedzictwa kulturowego, przez co sama procedura planistyczna jest utrudniona i znacznie wydłużona w czasie. Z drugiej strony należy zauważyć, że japońskie skrajnie liberalne podejście do zagospodarowania przestrzeni odbywa się kosztem braku poszanowania krajobrazu. Gwałtowny rozwój w oparciu o budowę jedynie czynników „twardych” spowodował przekroczenie „punktu równowagi” [51] i w konsekwencji przyczynił się do spadku jakości życia w japońskich miastach.
Już w 1969 r. w Japonii weszło prawo (Urban Renewal), na mocy którego wyznaczano tereny do przekształceń. Po okresleniu takiego obszaru, właściciele w jego granicach musieli wziąć udział w przedsięwzięciu. Prawo określało dwie metody pozyskania od nich potrzebnego terenu. Pierwszą z nich był wykup (land purchase formula) i w takiej sytuacji nie przewidywano ochrony praw obywateli, czyli zakładano brak kontroli państwa w procesie wykupu. Prawo to było adekwatne do sytuacji rynkowej w japońskich miastach przed rokiem 1970, kiedy ziemia była niezwykle tania. Z czasem, kiedy cena ziemi zaczęła rosnąć, drobni właściciele zaczęli tracić. Ta praktyka nie miała nic wspólnego z wywłaszczeniem z nieruchomości i związanym z tym wypłacaniem odszkodowania. Druga metoda oznaczała przekazanie praw do terenu, zanim rozpoczęto inwestycję (right conversion formula). W takim przypadku projekt był realizowany w procedurze land readjustment, czyli jak gdyby polskiej procedury scalenia i podziału. Różnica polega na tym, że koszt projektu, przygotowania inwestycji i samej infrastruktury, stanowiący około 30% ziemi, ponoszony jest przez samych uczestników procesu. Oczywiście beneficjentami przemian w danym terenie są później właściciele z obszaru, objętego programem.
Trzeba zauważyć, że japońska land readjustment jest bez wątpienia odpowiedzialną partycypacją społeczną, która w rozumieniu europejskim nie ma tak daleko, jak w Japonii idących konsekwencji. Europejscy właściciele nie ryzykują swoimi gruntami i nawet, jeśli projekty są realizowane w partnerstwie publiczno prywatnym, to wiodącym partnerem jest władza lokalna, gwarantująca jakość przemian. Można uznać, że ten szczególny rodzaj odpowiedzialnej partycypacji w Japonii nie do końca odpowiada europejskiemu rozumieniu partycypacji. Druga istotna różnica dotyczy czasu trwania procedury partycypacyjnej w Japonii, gdyż często bywa tak, że programy odnowy trwają dziesiątki lat. Powodem jest mocno rozdrobniona struktura własnościowa oraz konieczność uzyskania akceptacji dla chęci przeprowadzenia zmian od co najmniej 2/3 właścicieli (Association Project). W artykule omówiony jest przykład Roppongi Hills dla zobrazowania procesu, zaś dla pełniejszego zrozumienia japońskiego kontekstu opisane są aspekty związane z pozyskiwaniem terenu w celu uzyskania ulg podatkowych, ochroną lokatorów, wywłaszczaniem z nieruchomości, przyzwoleniem społecznym na częste zmiany.
Kolejną istotną kwestią poruszoną w artykule jest tworzenie prawa lokalnego. Przywilej zarezerwowany dla władzy lokalnej w Polsce, w Japonii jest udziałem większej grupy społecznej. W projektach District Plan biorą udział zarówno sama władza lokalna lub grupy właścicieli, deweloperzy, jak i NGO tworząc samodzielnie prawo lokalne. W każdym przypadku District Plan jest przedkładany władzy prefekturalnej. Takie zrównanie w uprawnieniach może być przyczyną, dla której w Japonii nie odczuwa się niechęci i zdystansowania do władzy lokalnej.
Z drugiej strony w Polsce zarządzana centralnie gospodarka charakteryzowała się brakiem poszanowania własności i interesów społeczności lokalnych przez całe dziesięciolecia, a sama partycypacja społeczna była w czasach komunizmu ograniczona do wymuszonej akceptacji dla wprowadzanych zmian. Przejście od planowania centralnego do decentralizacji zostało powiązane z upowszechnieniem partycypacji społecznej, rozumianej jako udział społeczności lokalnych w podejmowaniu decyzji przestrzennych. Dopiero kolejne zmiany ustawodawcze (w Japonii w 1999, w Polsce w 2003) doprowadziły do tradycyjnie rozumianej europejskiej partycypacji i od tego czasu zauważalne są zmiany w świadomości społecznej, polegające na aktywniejszej partycypacji społecznej i samorządności i w efekcie prowadzące do coraz dojrzalszej demokracji zarówno w Japonii, jak i w Polsce.
