Jaśliska, drewniany dom przyrynkowy, chałupa przejazdowa, układ przestrzenny, model funkcjonalny domu rynkowego, architektura
Jaśliska, wooden house near the market, passage cottage, spatial layout, functional model of a market house, architecture
Praca doktorska pt. „Chałupa przejazdowa z Jaślisk jako przykład modelu drewnianego domu przyrynkowego w małym mieście na Podkarpaciu” podejmuje próbę opracowania charakterystyki małomiasteczkowego domu przyrynkowego na przykładzie zachowanych w Jaśliskach reliktów drewnianej architektury.
Zapomniane miasto - dzisiejsza wieś stała się przedmiotem opracowania ze względu na niepowtarzalny klimat wzbudzający zainteresowanie szeregu badaczy architektury i urbanistyki. Zachowany układ urbanistyczny oraz historyczna zabudowa wpłynęły na chęć przeanalizowania dziejów tego ośrodka.
Praca opisuje historię powstania i funkcjonowania miasta na przestrzeni wieków, na tle innych ośrodków miejskich dawnej Ziemi Bieckiej. Powiat Biecki został przyjęty ze względu na porównywalną charakterystykę kulturową, gospodarczą i geograficzną, jak również ze względu na położenie Jaśliska w obrębie jego granic administracyjnych w formie oddzielonej od głównego obszaru wyspy.
Głównym wątkiem opracowania jest charakterystyka zabudowań przyrynkowych w obszarze funkcji i konstrukcji. Autor podjął próbę odszukania najstarszych przykładów analogicznych zabudowań, oraz określenia genezy powstania i zmieniających się zasad funkcjonowania tego typu zabudowań w perspektywie dawnych miast rynkowych Pierwszej Rzeczypospolitej.
W pracy przedstawiono problem coraz szybszego zanikania tradycyjnych form zabudowy i poważne zagrożenie dla zachowania nie tylko ostatnich reliktów architektury miejskiej w Jaśliskach, ale również rodzące się problemy z utrzymaniem niezmienionej formy zabytkowego placu rynkowego w perspektywie przemian gospodarczych miejscowości.
W opracowaniu zaprezentowano obszerny program badawczy obejmujący nie tylko kwerendy archiwów i zasobów muzealnych, ale także poszukiwanie porównań na terenie dawnej Ziemi Bieckiej i poza jej granicami, badania archeologiczne mogące rzucić światło na zasady posadowienia dawnej zabudowy na kamiennych sklepionych piwnicach, analizy konstrukcji zachowanych budynków oraz inwentaryzacje szczegółów i detali rozbieranych obiektów.
Pomimo wykonania dokładnych kwerend i analiz oraz wypracowania szeregu wniosków naukowych w zakresie historycznych form budownictwa regionalnego problematyka kształtu i formy dawnej zabudowy przyrynkowej w miastach kupieckich wydaje się być wciąż tematem otwartym.
W przeciwieństwie do dużych miast, które pełniły określone, ważne funkcje w historii Polski, prowincjonalne, drewniane miasteczka stanowią do dzisiaj w wielu przypadkach materię nierozpoznaną.
PhD thesis "The crossing cottage from Jasliska as an example of a model of a wooden house near the market in a small town in Podkarpacie" attempts to develop the characteristics of a small-town house on the example of the preservedin Jaśliska, relics of wooden architecture.
Forgotten city - today's village has been subject to elaborate duefor a unique atmosphere that arouses the interest of a number of architecture researchers and urban planning. The preserved urban layout and historical buildings influenced the willingness to analyze the history of this center.
The work describes the history of the city's creation and functioning over the centuries, against the background of other urban centers of the former Biecz Land. Biecki District was accepted due to on comparable cultural, economic and geographical characteristics, as well as the location of Jasliska within its administrative borders in a form separate from the main area of the island.
The main thread of the study is the characteristics of market buildings in the area of function and construction. The author has attempted to find the oldest examples of analogous buildings, and to determine the genesis of the creation and changing principles of functioning of this type of buildings in the perspective of the former market towns of the First Republic.
The work presents the problem of the increasingly rapid disappearance of traditional building forms and a serious threat to the preservation of not only the last relics of urban architecture in Jaśliska, but also the emerging problems of maintaining the unchanged form of the historic market square in the perspective of the economic transformation of the town.
The study presents a comprehensive research program covering not only archives and museum resource searches, but also the search for comparisons on the area of the former Biec Land and beyond its borders, archaeological research that can shed light on the principles of setting up old buildings on stone vaulted cellars, structure analysis of preserved buildings and inventories details and details of disassembled objects.
Despite the implementation of accurate queries and analyzes, and the development of a number of scientific conclusions in the field of historical forms of regional construction, the issue of the shape and form of the former marketplace in merchant cities seems to be still an open topic.
In contrast to large cities that have fulfilled certain important functions in the history of Poland, provincial wooden towns are still unrecognized in many cases.
This work, in addition to the results of queries, field studies and inventory, also attempts to draw attention to the problem of protection of historical wooden architecture, which has been relictely preserved in small towns of Podkarpacie.
